Trong những năm gần đây, các đô thị lớn liên tục đối mặt với tình trạng ngập úng nghiêm trọng mỗi khi có mưa lớn. Chỉ sau vài giờ mưa, nhiều tuyến phố chìm trong biển nước, giao thông tê liệt, sinh hoạt người dân bị đảo lộn. Nguyên nhân sâu xa đến từ hạ tầng thoát nước quá tải, quy hoạch đô thị thiếu đồng bộ và quá trình bê tông hóa diễn ra nhanh chóng. Bởi vậy, giải pháp chống ngập đô thị không chỉ là nhiệm vụ trước mắt, mà là vấn đề mang tính chiến lược, đòi hỏi sự phối hợp của nhiều cấp, nhiều ngành.
Hà Nội – “Cứ mưa là ngập”: Vì sao vẫn chưa thể giải quyết triệt để?
Trận mưa lớn ngày 7/10 vừa qua một lần nữa khiến nhiều khu vực ở Hà Nội bị ngập sâu, giao thông gần như tê liệt, người dân sống chung với ngập. Nhiều người đặt câu hỏi: tại sao dù đã đầu tư hàng nghìn tỷ đồng vào hệ thống thoát nước, tình trạng ngập vẫn tiếp diễn?
Theo KTS Trần Huy Ánh, Ủy viên Thường vụ Hội Kiến trúc sư Việt Nam, trong hai thập kỷ qua, Hà Nội đã triển khai nhiều dự án cải thiện thoát nước tạo thành giải pháp chống ngập đô thị, song hiệu quả vẫn hạn chế.
Nguyên nhân chính nằm ở tốc độ đô thị hóa quá nhanh – khiến hơn 80% diện tích đất “bán ngập” (khu vực tự nhiên có khả năng trữ nước mưa) bị san lấp. Khi những vùng chứa nước biến mất, dòng nước mưa không còn nơi tạm dừng, dẫn đến ngập úng lan rộng và thường xuyên hơn.
Bên cạnh đó, GS.TS Nguyễn Việt Anh, Phó Chủ tịch Hội Cấp thoát nước Việt Nam, cho biết quy mô đô thị Hà Nội hiện nay đã mở rộng gấp 10 lần so với trước, nhưng mạng lưới thoát nước gần như không được nâng cấp tương xứng. Khi mưa lớn hoặc mưa cực đoan xuất hiện, toàn bộ lượng nước dồn vào hệ thống cống nhỏ hẹp khiến việc tiêu thoát trở nên quá tải. Đô thị mới mọc lên san sát, mặt đất bị phủ kín bê tông, khiến nước mưa không thể thấm tự nhiên mà tràn nhanh ra đường và chưa có nghiên cứu về giải pháp chống ngập đô thị để giải quyết vấn đề này.
Cần thay đổi tư duy trong quy hoạch thoát nước
Theo các chuyên gia, để giải quyết căn cơ bài toán chống ngập nước vào nhà cho các đô thị, không thể chỉ tập trung mở rộng cống hay xây thêm trạm bơm. Vấn đề nằm ở tư duy quy hoạch tổng thể, kết hợp giữa hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng sinh thái.
Ông Nguyễn Việt Anh nhấn mạnh:
“Giải pháp chống ngập đô thị phải làm chậm dòng chảy – tạo ra những khoảng trữ nước tạm thời như hồ điều hòa, bể ngầm, công viên xanh có khả năng thấm nước. Khi đó, dù hệ thống cống nhỏ, thành phố vẫn có thể tiêu thoát hiệu quả.”
Điều này có nghĩa là, các đô thị cần chuyển hướng từ “xả nước thật nhanh” sang “giữ nước thông minh” – vừa giảm áp lực cho cống thoát, vừa cải thiện vi khí hậu và cảnh quan đô thị.
Giải pháp chống ngập đô thị nào cho các thành phố lớn?
Để giải quyết tình trạng ngập úng lâu dài, các đô thị như Hà Nội, TP.HCM cần:
- Tăng cường đầu tư hồ điều hòa và không gian xanhđể hấp thu và trữ nước mưa.
- Rà soát, đồng bộ hóa quy hoạch thoát nướcvới quy hoạch đô thị, tránh tình trạng xây dựng lấn chiếm vùng trũng tự nhiên.
- Ứng dụng công nghệ thông minhtrong giải pháp chống ngập đô thị: giám sát mưa, cảnh báo ngập và điều phối hệ thống thoát nước.
- Tuyên truyền cộng đồngvề ý thức bảo vệ môi trường và hệ thống thoát nước chung.
Xây dựng hệ thống thoát nước đô thị thích ứng khí hậu và tách biệt hoàn toàn nước thải – nước mưa
Để giải quyết tận gốc bài toán ngập úng và đề ra giải pháp chống ngập đô thị, việc duy trì mô hình thoát nước chung cho cả nước thải và nước mưa đã không còn phù hợp. Theo GS.TS Nguyễn Việt Anh, bài học từ Đài Loan cho thấy quy định các công trình mới bắt buộc phải có bể chứa nước mưa là một hướng đi hiệu quả và bền vững.
Hệ thống bể này không chỉ giúp giảm áp lực cho cống thoát trong những trận mưa lớn, mà còn cho phép tái sử dụng nước mưa cho sinh hoạt, góp phần tiết kiệm nguồn tài nguyên nước đang ngày càng khan hiếm.
Trong khi đó, PGS.TS Vũ Thanh Ca nhận định về giải pháp chống ngập đô thị: Phần lớn các khu đô thị mới tại Hà Nội hiện nay vẫn thiếu hệ thống thoát nước đồng bộ, dẫn đến tình trạng ngập úng tái diễn mỗi khi mưa lớn. Nhiều dự án cải tạo bị chậm tiến độ, và chỉ một số khu vực hạn chế mới có hệ thống tách biệt giữa nước mưa và nước thải. Chính điều này không chỉ làm giảm hiệu quả tiêu thoát, mà còn khiến việc làm sạch sông hồ nội đô gặp nhiều khó khăn.
Trước bối cảnh biến đổi khí hậu toàn cầu với tần suất và cường độ mưa cực đoan tăng cao, Hà Nội cần triển khai song song cả giải pháp cứng và giải pháp mềm.
- Giải pháp cứng bao gồm: nâng cấp mạng lưới cống thoát nước, xây dựng hồ điều hòa, trạm bơm công suất lớn.
- Giải pháp mềm là việc ứng dụng hệ thống cảnh báo ngập thông minh, quy hoạch đô thị xanh, và sử dụng vật liệu thấm nước trong hạ tầng giao thông, vỉa hè, bãi đỗ xe.
Giải pháp chống ngập đô thị tận dụng những không gian như công viên sinh thái, mặt phủ thấm nước hay hồ điều hòa tự nhiên không chỉ giúp hấp thu và lưu trữ lượng nước mưa tạm thời, mà còn cải thiện vi khí hậu đô thị, tạo nên môi trường sống trong lành và thân thiện hơn với tự nhiên.
Theo kiến nghị của PGS.TS Vũ Thanh Ca, Hà Nội cần sớm ban hành quy định bắt buộc tách riêng hoàn toàn hệ thống nước mưa và nước thải, nhất là đối với các khu đô thị mới và công trình xây dựng hiện đại. Đây là điều kiện tiên quyết để giảm thiểu ô nhiễm sông hồ, nâng cao năng lực tiêu thoát nước, đồng thời giúp thành phố thích ứng tốt hơn với tác động của biến đổi khí hậu – hướng tới một đô thị xanh, an toàn và phát triển bền vững.
Phát triển hạ tầng ngầm – Giải pháp lâu dài cho bài toán chống ngập đô thị
Nhiều quốc gia châu Á đã chứng minh hiệu quả của hạ tầng ngầm trong giải pháp chống ngập đô thị kiểm soát ngập lụt và phát triển đô thị bền vững.
Tại Tokyo (Nhật Bản), hệ thống xả lũ G-Cans với đường hầm sâu 50m, dài hơn 6km và bể chứa khổng lồ hàng trăm nghìn m³ giúp thu gom, điều tiết và xả nước an toàn ra sông Edo. Nhờ đó, nhiều khu vực trước đây ngập nặng nay gần như không còn bị ảnh hưởng, tiết kiệm hàng trăm tỷ yên mỗi năm.
Osaka cũng áp dụng giải pháp chống ngập đô thị tương tự với mạng lưới kênh ngầm dài 11–14km chạy dưới các tuyến đường chính, dẫn nước mưa về hồ điều tiết và trạm bơm. Cách làm này vừa hạn chế ngập úng, vừa giúp đô thị vận hành ổn định trong mưa lớn.
Không chỉ Nhật Bản, Seoul (Hàn Quốc) và Kuala Lumpur (Malaysia) cũng phát triển mô hình đường hầm đa năng.
- Tại Seoul, “canal tunnel” có thể đổi chức năng linh hoạt – ban ngày phục vụ giao thông, khi mưa lại trở thành kênh thoát nước.
- Kuala Lumpur sở hữu hầm SMART dài gần 10km, kết hợp giao thông và xả lũ, giúp giảm thiệt hại hơn 1,5 tỷ USD trong 30 năm.
Bài học từ các quốc gia này cho thấy giải pháp chống ngập đô thị hiệu quả cần sự kết hợp nhiều giải pháp: hạ tầng ngầm, hồ điều tiết, công viên thấm nước và quản lý đồng bộ giữa các cơ quan. Hàn Quốc đã giảm tới 93% diện tích ngập tại các khu thí điểm nhờ mô hình tích hợp này.
Giải pháp tạm thời cho nhà ở
Trong khi các giải pháp chống ngập đô thị đang được nghiên cứu, để có thể đảm bảo cuộc sống trong tình trạng mưa lớn, một giải pháp nhanh khá hiệu quả đó chính là lắp đặt cửa chống ngập tại Hà Nội và những thành phố lớn.
Loại cửa chống ngập bảo vệ gia đình, tài sản và công trình này khá hiệu quả, lắp đặt nhanh chóng, giá thành phù hợp, có thể tháo lắp gọn nhẹ và linh hoạt. Nếu có nhu cầu, quý khách hàng hãy liên hệ với công ty cổ phần xây dựng và phát triển công nghệ cao HDC để được tư vấn và hỗ trợ báo giá nhé!
Lời kết
Với Việt Nam, hướng đi này hoàn toàn khả thi. Các khu vực thường xuyên ngập nặng như vành đai 2.5 (Hà Nội) hay Nam Sài Gòn (TP.HCM) có thể triển khai thí điểm hầm ngầm chống ngập kết hợp hồ điều hòa và trạm bơm thông minh. Khi quy hoạch đô thị gắn liền với công nghệ và hạ tầng xanh, Việt Nam hoàn toàn có thể tiến tới mục tiêu “sống chung an toàn với nước” như Tokyo, Seoul hay Kuala Lumpur đã thành công.